ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
M. C. Escher, Drawing hands (1948)
Για να δείτε τον "Σχολιασμό διδακτικής πρότασης" σε μορφή doc πατήστε ΕΔΩ!
Οι διδακτικές προτάσεις σε επιμέρους ενότητες των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού και συνδυασμού ποικίλων παραγόντων.
Ο σχεδιασμός μιας διδακτικής ενότητας απαιτεί τον καλύτερο δυνατό συνδυασμό του περιεχομένου της ενότητας αυτής, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μαθητών, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η επίτευξη συγκεκριμένων μαθησιακών στόχων, μέσα από τη χρήση κατάλληλων εκπαιδευτικών τεχνικών και εκπαιδευτικών μέσων. Τα αποτελέσματα της παραπάνω διαδικασίας μπορούν να αποτιμηθούν με κατάλληλο σύστημα αξιολόγησης, που θα αφορά όχι μόνο τους μαθητές αλλά και την ίδια τη διαδικασία.
Επομένως ο σχεδιασμός μιας διδακτικής ενότητας είναι μια συστηματική διαδικασία που περιλαμβάνει διαδοχικά βήματα και απαιτεί τη συνεχή κριτική εκτίμηση και αξιοποίηση των διαθέσιμων στοιχείων.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
Διδακτική ενότητα (ΔΕ)
Χαρακτηριστικά μαθητών/εκπαιδευομένων
Διδακτικοί στόχοι
(Επίπεδο γνώσεων - Επίπεδο ικανοτήτων - Επίπεδο στάσεων)
Περιεχόμενο διδακτικής ενότητας
Αλληλουχία περιεχομένου
Χρονική κατανομή
Εκπαιδευτικές τεχνικές - Εκπαιδευτικά μέσα
Αξιολόγηση - Αυτοαξιολόγηση
ΒΑΣΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
1ο βήμα: Μελέτη και αξιοποίηση πληροφοριών
Τα ελάχιστα αναγκαία στοιχεία για τον εντοπισμό των παραγόντων που διαμορφώνουν το πλαίσιο ανάπτυξης των δραστηριοτήτων κατά τη διδασκαλία μιας διδακτικής ενότητας πρέπει να απαντούν σε έξι βασικά ερωτήματα:
1) Σε ΠΟΙΟΥΣ απευθύνεται η διδακτική ενότητα
(χαρακτηριστικά ομάδας εκπαιδευομένων, ανάγκες,
προϋπάρχουσες γνώσεις σχετικά με το αντικείμενο διδασκαλίας)
2) ΓΙΑΤΙ διδάσκω το συγκεκριμένο αντικείμενο
3) ΠΟΙΟ είναι το περιεχόμενο της διδακτικής ενότητας
4) ΠΟΥ θα γίνει η διδασκαλία (σε ποιον τόπο και σε ποιον χώρο)
5) ΠΟΤΕ θα γίνει η διδασκαλία (χρονική διάρκεια και ωράριο διδασκαλία)
6) ΤΙ είναι διαθέσιμο προκειμένου να υλοποιηθεί η διδασκαλία της συγκεκριμένης ενότητας
2ο βήμα: Διατύπωση στόχων μιας διδακτικής ενότητας
Με βάση τον σκοπό και το περιεχόμενο ενός γνωστικού αντικειμένου, καθορίζονται αναλυτικά και με σαφήνεια οι διδακτικοί στόχοι της κάθε διδακτικής ενότητας. Οι στόχοι αυτοί πρέπει να ανταποκρίνονται στις εκπαιδευτικές ανάγκες που το συγκεκριμένο αντικείμενο επιδιώκει να καλύψει και ταυτόχρονα να αντιστοιχούν στις δυνατότητες των εκπαιδευομένων. Με τους στόχους προσδιορίζονται τα συγκεκριμένα αποτελέσματα που επιδιώκουμε από τη διδασκαλία κάθε ενότητας:
· σε επίπεδο γνώσεων: τι θα μάθουν (η νέα γνώση που έρχεται να προστεθεί στην παλιά)
· σε επίπεδο ικανοτήτων: τι θα μπορούν να κάνουν μετά το τέλος της διδακτικής ενότητας
· σε επίπεδο στάσεων (αξιών): ποιες πεποιθήσεις θα αναπτυχθούν ή θα αλλάξουν
Τα αποτελέσματα αυτά, με τη μορφή μιας νέας γνώσης, νέας ικανότητας ή νέας στάσης (αξίας) θα πρέπει να αναφέρονται σε μία άμεσα ορατή και εύκολα αναγνωρίσιμη συμπεριφορά. Γι΄ αυτό το λόγο θα πρέπει να διατυπώνονται με ρήματα που δηλώνουν ενέργειες, οι οποίες μπορεί εύκολα να προσδιοριστούν.
Στόχοι που διατυπώνονται με ρήματα, όπως “να γνωρίζουν”, “να μάθουν”, “να καταλάβουν”, δεν δηλώνουν ένα σαφές και φανερό αποτέλεσμα και γι΄ αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται.
Αντίθετα, σαφείς και άμεσα ορατές ενέργειες με αισθητά αποτελέσματα, δηλώνουν π.χ. τα ρήματα:
Για στόχους που αφορούν γνώσεις: αναγνωρίζω, διακρίνω, ερμηνεύω, περιγράφω, ορίζω, απαριθμώ, επιλέγω, κατατάσσω, συγκρίνω, συσχετίζω.
Για στόχους που αφορούν ικανότητες: επιδεικνύω, κατασκευάζω, μετατρέπω, μετρώ, συντάσσω, σχεδιάζω, υπολογίζω, διορθώνω, ελέγχω, επαληθεύω, επιλύω, εφαρμόζω, χρησιμοποιώ.
Για στόχους που αφορούν στάσεις (αξίες): αποδέχομαι, εκτιμώ, απορρίπτω, αμφισβητώ, διερωτώμαι, ενθαρρύνω, παροτρύνω, προτιμώ, υιοθετώ, υποκινώ, υποστηρίζω.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Ένας πρακτικός τρόπος για να ελέγχουμε τη διατύπωση ενός στόχου είναι να υποβάλλουμε στον εαυτό μας το ερώτημα: “Μπορώ να παρατηρήσω τον εκπαιδευόμενό μου να τον εφαρμόζει;” Αν ναι, τότε είναι σωστά διατυπωμένος ο στόχος μου. Αν όχι, θα πρέπει να τον διατυπώσω διαφορετικά. Τα πιο πάνω ρήματα θα φανούν χρήσιμα στη σωστή διατύπωση των στόχων.
3ο βήμα: Καθορισμός και οργάνωση περιεχομένου
· Καθορισμός του περιεχομένου της ΔΕ
· Κατανομή του περιεχομένου της ΔΕ σε επιμέρους θέματα (υποενότητες)
· Χρονική κατανομή των θεμάτων της ΔΕ
- Το περιεχόμενο θα πρέπει να σχετίζεται με τους στόχους
- Να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων
- Να καθορίζεται αναλυτικά και να διατυπώνεται με σαφήνεια
4ο βήμα: επιλογή εκπαιδευτικών τεχνικών και μέσων διδασκαλίας
Οι μέθοδοι διδασκαλίας και οι εκπαιδευτικές τεχνικές επιλέγονται αφού συνεκτιμήσουμε
- τα κύρια χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων
- τους στόχους της ΔΕ
- το περιεχόμενο της ΔΕ
- το διαθέσιμο διδακτικό χρόνο
- τη διαθέσιμη υποδομή
- την ευχέρεια του δασκάλου-εκπαιδευτή με την αντίστοιχη τεχνική
με στόχο τη μέγιστη αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας της.
Μέθοδοι διδασκαλίας
(οι κατηγοριοποιήσεις που ακολουθούν είναι στοιχειώδεις και σχηματικές)
· δασκαλοκεντρικό μοντέλο (παραδοσιακή – μετωπική διδασκαλία)
- ο δάσκαλος είναι ο κάτοχος της γνώσης και καθοδηγεί τους μαθητές του (στη γνώση): δίνει ερεθίσματα, υποβάλλει ερωτήσεις, ερμηνεύει, επεξηγεί, μεταφέρει πληροφορίες
- ο μαθητής έχει παθητικό ρόλο στη διαδικασία αυτή: ακούει, μαθαίνει-απομνημονεύει – αξιολογείται
- περιβάλλον μάθησης: έμφαση στον λόγο και στη λογική (εγκεφαλικό – νοησιαρχικό μοντέλο)
· μαθητοκεντρικό μοντέλο (ενεργητική μάθηση)
- ο δάσκαλος διευκολύνει τη μάθηση, προκαλεί τη διερεύνηση
- ο μαθητής έχει ενεργητικό ρόλο στη διαδικασία της μάθησης, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, ανακαλύπτει, πειραματίζεται, αναλύει και συνθέτει γεγονότα, αναζητά λύσεις
- περιβάλλον μάθησης: διαθέτει εξοπλισμό, πχ εργαστήρια Η/Υ, φυσικών επιστημών, κλπ (εμπειρικό μοντέλο)
· ατομοκεντρική διαδικασία μάθησης
- ο μαθητής οικοδομεί τη γνώση μόνος του (με βάση τη γνώση που ήδη έχει αποκτήσει)
· ομαδοσυνεργατική μάθηση
- ο μαθητής συνεργάζεται και αλληλεπιδρά με τους συμμαθητές του και τον δάσκαλο κατά τη μαθησιακή διαδικασία, αναπτύσσοντας παράλληλα και άλλες δεξιότητες (κοινωνικές, συναισθηματικές, κλπ)
Τεχνικές
· Τεχνικές ανάπτυξης κριτικής σκέψης
- ο προσδιορισμός των βασικών χαρακτηριστικών ενός κειμένου, ενός συλλογισμού κλπ- σύγκριση ομοειδών πραγμάτων, εντοπισμός ομοιοτήτων και διαφορών - εντοπισμός και κατανόηση των χρονικών και των αιτιακών σχέσεων, προκειμένου να ερμηνευθούν συνέπειες, γεγονότα, ακολουθίες - επισήμανση διαφορών πάνω σε αντιλήψεις, υποθέσεις, ορισμούς, κλπ, που αφορούν ένα συγκεκριμένο θέμα - άσκηση στον εντοπισμό της ακολουθίας των γεγονότων - ανάλυση των διαφόρων τρόπων με τους οποίους μπορεί να ειπωθεί το ίδιο πράγμα ανάλογα με την οπτική της εστίασης.
· Τεχνικές ανάπτυξης δημιουργικής σκέψης
- καταιγισμός ιδεών ή ιδεοθύελλα (brainstorming): πρωτότυπη μέθοδος γρήγορης παραγωγής ιδεών από ομάδα ατόμων με σκοπό την επίλυση πρακτικού προβλήματος ή τη συζήτηση ενός κοινωνικού φαινομένου-προβλήματος (καταγραφή των ιδεών στον πίνακα, κατηγοριοποίηση των ιδεών σε ομάδες, συζήτηση-προβληματισμός πάνω στα θέματα που προέκυψαν για το εν λόγω ζήτημα-πρόβλημα-φαινόμενο)
- Ερωτήσεις SCAMPER: προτάσεις εναλλακτικού τέλους για μια ιστορία, αντιστροφή ρόλων των βασικών ηρώων μιας ιστορίας, κλπ
- Τα σκεπτόμενα καπέλα του De Bono: η τάξη χωρίζεται σε ομάδες η καθεμιά από τις οποίες εκπροσωπεί ένα σκεπτόμενο καπέλο, που με τη σειρά του αντιπροσωπεύει μια διαφορετική οπτική. Ο συμβολισμός των χρωμάτων μπορεί να προσδιοριστεί από τους ίδιους τους μαθητές της τάξης μετά από σχετική συζήτηση
- Η άγρια ιδέα: μια αλλόκοτη παράξενη ιδέα που δίνει λύση ή αποτελεί ερέθισμα για λύση: πχ «Γόρδιος δεσμός», «Δούρειος ίππος», κλπ
- Εικόνα – λόγος (κόμικς): οι μαθητές καλούνται να συμπληρώσουν με ‘λόγο’ τις εικόνες που αφηγούνται μια ιστορία
- Σχηματοποιήματα: ένας ιδιότυπος τρόπος ποιητικής γραφής που συνδυάζει την αρμονία του ποιητικού λόγου με την εικαστική αναπαράσταση. Ζωγραφίζουμε όχι με γραμμές αλλά με λέξεις, με σκοπό τη συνύπαρξη σχήματος-νοήματος.
Περισσότερες τεχνικές
- Διάλεξη
- Επίδειξη
- Συζήτηση
- Μελέτη περίπτωσης
- Παιχνίδι ρόλων
- Προσομοίωση
- Πρακτική άσκηση
- Εκπαιδευτική επίσκεψη
- Συνέντευξη με ειδικό
Οι εκπαιδευτικές τεχνικές πρέπει να είναι συμμετοχικές και να προάγουν την αλληλεπίδραση ανάμεσα στον δάσκαλο και στον μαθητή.
Βασικές συμμετοχικές τεχνικές είναι:
· ο διάλογος
· η εργασία σε ομάδες
· η μελέτη περίπτωσης
· η προσομοίωση
· ο καταιγισμός ιδεών (ιδεοθύελλα)
· το παιχνίδι ρόλων
· σχηματοποιήματα
· τα σκεπτόμενα καπέλα του De Bono
Εποπτικά Μέσα Διδασκαλίας
Τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας (ΕΜΔ) αντλούν τη δύναμή τους από την ανθρώπινη φύση και τους τρόπους με τους οποίους ο εκπαιδευόμενος αποκτά νέες γνώσεις, αναπτύσσει ικανότητες, υιοθετεί στάσεις και συμπεριφορές.
Χρησιμοποιούμε ΕΜΔ με στόχο να:
• ενεργοποιήσουμε ταυτόχρονα περισσότερες αισθήσεις
• αποδώσουμε με σαφήνεια έννοιες, σχέσεις και φαινόμενα
• προσελκύσουμε την προσοχή και διεγείρουμε το ενδιαφέρον των μαθητών
• αναπαραστήσουμε την πραγματικότητα.
Ο εκπαιδευτικός με βάση τους στόχους της διδασκαλίας και τη διδακτική μέθοδο που έχει επιλέξει, προσδιορίζει το απαιτούμενο εποπτικό υλικό, επιλέγει τα εποπτικά μέσα και προσδιορίζει τεχνικές χρήσης για την αξιοποίησή τους.
Μεταξύ άλλων ένα σχέδιο μαθήματος μπορεί να συμπεριλαμβάνει:
- Αξιοποίηση των ΤΠΕ
- Αξιοποίηση των Τεχνών (μουσική, ζωγραφική, κλπ)
- Σύνδεση με πραγματικές καταστάσεις και αυθεντικά περιβάλλοντα μάθησης
5ο βήμα: Αξιολόγηση – Αυτοαξιολόγηση
Γίνεται με ερωτηματολόγιο και ανοικτή συζήτηση Επίσης γίνεται με τη χρήση κριτηρίων αξιολόγησης μιας διδακτικής ενότητας Τα μέσα αξιολόγησης θα πρέπει να αναπτύσσονται παράλληλα με τον καθορισμό και οργάνωση του περιεχομένου της
Βιβλιογραφία:
- Ελένη Γιαννακοπούλου, Σχεδιασμός Διδακτικής ενότητας"
- Αλέξης Κόκκος & Σήφης Φραγκούλης, "Μέθοδος Σχεδιασμού Διδακτικής Ενότητας"
- Αλέξης Κόκκος, "Εκπαιδευτικές τεχνικές"- Κουλαϊδής Βασίλης (επιμ.) Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την ανάπτυξη Κριτικής & Δημιουργικής Σκέψης για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Αθήνα, ΟΕΠΕΚ 2007
- Γιάννης Μαυρίκης, "Τεχνικές για την ανάπτυξη της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης ΙΙ" (σσ. 121-140) [στον τόμο Β. Κουλαϊδής]
- Δέσποινα Τσακίρη & Μαρία Καπετανίδου, "Τεχνικές για την ανάπτυξη της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης Ι" (σσ. 95-120) [στον τόμο Β. Κουλαϊδής]
-------------------------------------------------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ - ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεφάλαια:
Τσακίρη Δέσποινα & Καπετανίδου Μαρία, "Τεχνικές για την ανάπτυξη της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης Ι" (σσ. 95-120)
Μαυρίκης Γιάννης, "Τεχνικές για την ανάπτυξη της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης ΙΙ" (σσ. 121-140)
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
(γνώσεις - δεξιότητες - αξίες)
(από τη μελέτη Α. Παπανδρέου, Μεθοδολογία της Διδασκαλίας, λευκωσία, 1993)
